ბელა წიფურია

ქართველ ავტორთა გერმანული გამოცემების წინასიტყვაობები

 

სოციალური კონტექსტი კულტურის წინააღმდეგ და ხელოვანის (ა)სოციალურობა

(დათო ბარბაქაძის ლექსების გერმანული გამოცემის წინასიტყვაობა)

 

წიგნიდან: Dato Barbakadse, Das Gebet und andere Gedichte. Ludwigsburg: Pop Verlag, 2018.

 

ქართულ სინამ­დვილეში საბჭოთა კონტექსტი, თავისი არსებობის ბოლო ათწლეულებში, მოქმედებდა უკვე არა რო­გორც პოლიტიკური ან იდეოლოგიური, არამედ როგორც სოციალური ფენომენი. ტოტალიტარული პერიოდის მძლავრი იდეოლოგიური პრო­ცესებიდან მხოლოდ ფასადი დარჩა. ამ ფასადის მიღმა კი მიედინებოდა ქართული სოციუმის ცხოვრება, რომელსაც ფუნქციონირების წესებს საბჭოთა სისტემა ჰკარნახობდა. სწორედ სოციუმის მართვის რეალური ბერკეტების ფლობა იყო საბჭოთა რეჟიმის არსებობის ერთ-ერთი ძირითადი ფორმა და პირობა ბოლო ათწლეულებში. ცხადია, ნებისმიერი ხელი­სუფლების ფუნქციაა საზოგადოების მართვის პრინციპების კონტროლი – არსებულის შენარჩუნება ან მისი შეცვლა და ახლის დაწესება. თუმცა, საბჭოთა ხელისუფლების თავისებურების შესაბამისად, მის მიერ იყო დაწესებული მართვის არა მხო­ლოდ ფორმალური, არამედ არაფორმალური პრინციპებიც. ხელისუფლების მიერ იყო დადგენილი და გაკონტ­როლებული წარმატების მიღწევის, კარიერული წინსვლის, ფინანსური კეთილდღეობის მოპოვების, ინდივიდის თვითრეალიზაციის ოფიციალური გზები. მის მიღმა კი იყო რეჟიმის პირობებში განვითარებული და მის მიერვე გაკონტროლებული არაფორმალური გზები, რომლებიც სოციუმის შიგნით მოქმედებდა, მაგრამ სახელმწიფო სისტემის მიერ რეგულირ­დებოდა. დღეს აღიარებულია, რომ საბჭოთა სახელმწიფოში ამგვარი სინთეზური, ოფიციალური და არაოფიციალური გზე­ბით იმართებოდა სხვადასხვა სუბ-სოციუმები (პოლიტიკური, კრიმინალური და სხვ.), კულტურის, ხელოვნების სფეროშიც ასევე იყო იმპ­ლემენტირებული მართვის ფორმალური და არაფორმალური პრინციპები.

შეიძლება ითქვას, რომ საქართველოში საბჭოთა ხელი­სუფლების ბოლო ათწლეულებში ყველაზე პრობლემური სწორედ ამგვარი არაფორმალური სოციალური სინამდვილე იყო. საბჭოთა ხელისუფლების მიმართ ინდივიდის პროტესტი დიდწილად გულისხმობდა სწორედ სოციუმის მართვის ფორ­მალური და არაფორმალური მეთოდებისა და სოციუმში ინდივიდის ცხოვრების საბჭოური წესისადმი პროტესტს. ცხა­დია, მართვის არაფორმალური მეთოდები დოკუმენტირებული არ იყო და მხოლოდ ზეპირი კომუნიკაციით გადაიცემოდა. სწორედ ამიტომ, არცთუ მრავალრიცხოვა­ნი ტექსტები და, რაც მთავარია, ხელოვანთა ინდივიდუალური ცხოვრებისეული არჩევანი უკეთ წარმოაჩენს ამ ვითარებას და მისდამი ხელოვანის დამოკიდებულებას.

საბჭოურ სოციუმში მორალური კომპრომისის რისკი ორ­მხრივი იყო: თუ ინდივიდი თანხმდებოდა საბჭოთა დროში წარმატების მიღწევის ლეგალურ, ფორმალურ წესებს (მაგა­ლითად, გახდებოდა სკკპ წევრი, საჯაროდ დაადასტურებდა რეჟიმისადმი ლოიალობას), ის გარიგებაში შედიოდა საბ­ჭოურ რეჟიმთან. გვიანი საბჭოური პერიოდის საქართველო­ში სოციუმი გაკიცხავდა ასეთ გარიგებას, თუმცა  ინდივი­დი ამ სოციუმისგან მაინც მიიღებდა პატივისცემის ნიშნებს, წარმატებულობის აღიარებას. მაგრამ საბჭოურ სოციუმში წარმატების მიღწე­ვის არაფორმალური გზებიც, კლანურობა და კორუფცია, დაკავშირებული იყო მორალურ კომპრომისთან. მეორე მხრივ, თითქოს კლანურობით და კორუფციით პიროვნება გვერდს უვლიდა საბჭოურ ფორმალურ წესებს, მაგრამ გვიან-საბჭოურ პერიოდში ცხოვრების ასეთი წესი არა თუ არ იწვევდა საბჭოთა სისტემისგან მის მარგინალიზებას, არამედ პირიქით – ამ გზით სწორედ საბჭოური წარმატების მიღწევა იყო გარანტირებული. ხოლო „არასაბჭოური“ წარ­მატება (მაგალითად, ხელოვანის აღიარება სულ ორიოდე ავტორიტეტული, ღირსეული, არასაბჭოური ტიპის ინ­დივიდის მიერ ფარულად, ერთგვარად არაოფიციალურად), თავისთავად გულისხმობდა უკომპრომისობას, ასოციალუ­რობას, ხელოვანის მარგინალურობას. საბჭოთა კავ­შირის არსებობის ბოლო ათწლეულებში, ნაციონალური ნარატივის დომინირების პერიოდში, ხელოვანის ამგვარი თვითმარგინალიზაცია თითქმის შეუძლებელი გახდა. სოციუმი იწყებდა როგორც ნაციონალური ნარატივის კულტურის, ისე ალტერნატიული კულტურის სივრცეში მოქმედი ასეთი მნიშვნელოვანი ინდივიდების მოძიებას და დაფასებას, და ადრე თუ გვიან – საბჭოთა ან, თუნდაც, პოსტსაბჭოთა პე­რიოდში – რთავდა მას სოციალურ სისტემაში და თავს მოახ­ვევდა ან აღიარებინებდა მიზნის მიღწევის არაფორმალურ პირობებსაც.

პოსტაბჭოთა პერიოდის ქართულ საზოგადოებაში საბ­ჭოური მემკვიდრეობა, უწინარესად, სოციუმის ფარგლებში მოქმედი არაფორმალური წესებით და შესაბამისი სოცი­ოკულტურული მოდელებით შენარჩუნდა. უფრო მეტიც, პირ­ველ ეტაპზე, როცა საბჭოური ფორმალური სისტემა და ცენტ­რალიზებული მართვა ოფიციალურად გაუქმდა, საბჭოური ოპერაციული მოდელები ჯერ კიდევ არ იყო ჩანაცვლებული თანამედროვე მოდელებით, ხოლო სახელმწიფო ვერ უზრუნ­ველყოფდა არა თუ ახალი მოდელების შემუშავებას, არამედ არსებული ოპერაციული მოდელების აღსრულებასაც კი (ამას სწორედ სოციუმში მოქმედებისა და მიზნისკენ სწრაფვის არაფორმალური წესები უშლიდა ხელს). პოსტსაბჭოთა პერიოდში საბჭოური მემკვიდრეობა, ცხადია, თანდათან მოდიფიცირდა (თუნდაც თავისუფალი საბაზრო ურთიერთო­ბების შემოსვლით), მაგრამ ვინაიდან მათ მოქმედებას აღარ აკონტროლებდა ფორმალური სახელმწიფო სისტემა, არაფორმალური წესების ეფექტიანობა და სოციალური ძალა ერთიორად გაიზარდა. ქართულ ლიტე­რატურულ გარემოში კი მხოლოდ ცალკეულ შემთხვევებში ამჟღავნებდა თავს არაფორმალური სისტემის მიმართ იმ ავტორთა დაუმორჩი­ლებლობის სულისკვეთება, რომლებსაც არ სურდათ ასეთ მახინჯ საკომუნიკაციო სქემაში ჩართვა. ასეთი სულისკვეთება კი, როგორც ცნობილია, განსაზღვრავს დაუმორჩილებელი ავტორის ცხოვრებისეულ გზას, მის საყოფაცხოვრებო მი­ნიმალიზმსა და ასკეტიზმს.

დათო ბარბაქაძე, როგორც ახალგაზრდა ხელოვანი, ქართულ ლიტერატურაში საბჭოთა სის­ტემის ბოლო წლებში გამოჩნდა. საბჭოთა სისტემისგან გამიჯვნა, სისტემასთან ინტერაქციაზე უარის თქმა მისთვის იმთავითვე გაცნობიერებული, პროგრამული ამოცანა გახდა. ცხადია, ასეთი პოზიცი­ის ერთ-ერთი მიზანი ცენზურისა და კონტროლისგან საკუთარი შემოქმე­დების დაცვა უნდა გამხდარიყო, ვინაიდან საბჭოთა სისტემის მოსუსტების დროსაც კი არ იყვნენ ხელოვანები ცენზურისგან ბოლომდე დაცული.¹ ისეთი პიროვნული წყობისა და ღირებულებების მქონე პოეტისთვის, როგორიც დათო ბარბაქაძეა, სისტემისგან გამიჯვნა, უწინარესად, მორალურ კომპრომისზე უარის თქმის შედეგად უნდა მომხდარიყო. მორალური კომპრომისი კი იქნებოდა რო­გორც საბჭოური ფორმალური სისტემის ნორმებით, ისე ლიტერატურულ წრეებში დამკვიდრებული არაფორმალური კომუნიკაციური წესებით ცხოვრება. ერთ შემთხვევაში პოეტი აღმოჩნდებოდა ოფიციალური კულტურის სივრცე­ში, ხოლო მეორე შემთხვევაში – კიჩური ნაციონალური ნარატივის კულტურის სივრცეში (ჰიბრიდული, საბჭოურ-ნაციონალური ფორმატის არჩევის შემთხვევაში კი, რაც ამ დროს დამ­კვიდრებული პრაქტიკა იყო, ის ორივე სივრცის გადამკვეთ ტერიტორიაზე აღმოჩნდებოდა). ნიშანდობლივია, რომ ორივე შემთხვევაში, მორალური არჩევანი ესთეტიკურ არჩევანსაც გულისხმობდა. თუკი ოფიციალურ სივრცეში ინტეგრირებისთვის კომკავშირზე ლექსის დაწერა იმთავითვე ესთეტიკურ კომპრომისად იქნებოდა დანახული, რეალისტური და, მით უფრო, პატრი­ოტული ლექსებით ნაციონალური ნარატივის სივრცეში დამკვიდრება შეიძლებოდა აღქმულიყო დომინანტური კულტურული სივრცის გავლენით გაკეთებულ გულწრფელ არჩევანად.

დათო ბარბაქაძისთვის ასეთ ვითარებაში მორალური არჩევანის შეუვალობა  ისეთივე მნიშვნელობის ამოცანად იქცა, როგო­რც – ესთეტიკური არჩევანის დაცვა. საბედნიეროდ, მან სკოლის წლებიდანვე მონახა მენტორები, რომლებმაც მას ალტერნატიული შემოქმედებითი გზები უჩვენეს; შემდგომ კი მან თავად გაიკვალა ეს გზა კლასიკური და მეოცე საუკუნის ხელოვნებაში ჩაღრმავებით, თარგმნით, დიდ და თავისუფალ ხელოვნებასთან ინტენსიური ავტოდიდაქტიკური ურთიერთობით. ამის მერე კი, ცხადია, უკვე ჩამოყალიბებულმა ესთეტიკურმა პოზიციამ თავისთავად განაპირობა ახალგაზრდა ავტორის მიერ როგორც საბჭოური ოფიციალური, ისე კიჩური ნაციონა­ლური ნარატივის კულტურულ სივრცეთა ესთეტიკური მოთ­ხოვნებისა და საკომუნიკაციო წესების უარყოფაც.

ძნელი სათქმელია, როგორ მივიდოდა დათო ბარბაქა­ძის ტექსტები მკითხველამდე, საბჭოთა კავშირი რომ არ დაშლილიყო და კულტურის რეგულირების საბჭოური ფორმები არ გაუქმებულიყო. საბჭოთა დროს საქართველოში რეალურად არ განვითარებულა ანდერგრაუნდის პრაქტიკა. ნაწარმოების გამოქვეყნება მხოლოდ ოფიციალური გზებით იყო შესაძლე­ბელი, რაც ოფიციალურ ინსტიტუციებთან, შემდეგ კი საქართველოს მწერალთა კავშირთან ახალგაზრდა ავტორის აფილირე­ბას საჭიროებდა. დათო ბარბაქაძემ ორივე ეს შესაძლებლობა გადაჭრით უარყო და მისი პირველივე წიგნის გზა მის ინდივიდუალურ გზად იქცა. ეს გზა ვერ დაიწყო მანამ, სანამ არ დაიშალა საბჭოთა სისტემა.² მისი პირველი პოეტუ­რი კრებული – და საქართველოში გამოცემული მისი თითქმის ყვე­ლა სხვა წიგნი – მისი ინდივიდუალური პროექტებია და პო­ეტი დღემდე გამიჯნულია ინსტიტუციური სტრუქტურებისგან.³

აღსანიშნავია, რომ 1990-იანი წლების დასაწყისში ალტერნატიული, თავისუფალი კულტურული სივრცის შექმნისთვის დათო ბარბაქაძის მიერ წამოწყებულმა აქტივობებმა მნიშვნელოვნად შეცვალა ქართულ კულტურული რეალობა. 1990-იანი წლების დასაწყისის ლიტერატურული გარე­მოსა და სოციუმის ცვლილებებზე საუბრისას დღეს უწინარესად სწო­რედ დათო ბარბაქაძის საგამომცემლო პერფორ­მანსებს ასახელებენ. მან დააარსა და იყო რედაქტორი ლიტერატურული ჟურნალისა პოლილოგი (1994, გამოიცა ოთხი ნომერი),  ჟურნალ-გაზეთისა ± ლიტერატურა და ვიდეოჟურნალისა დათო ბარბაქაძის ჟურნალი (1991-1994), რომ­ელმაც ლიტერატურული კომუნიკაციის ახლებური სივრცე შექ­მნა.⁴

მაგრამ კოლექ­ტიური კულტურული გარემოს შესაცვლელად წამოწყებული მისი აქტივობა რამდენიმე წელიწადში შეწყდა, რასაც თავისი ლოგიკა ჰქონდა: უნდა მომხდარიყო არჩევანი სოციალურ აქტივობასა და შინაგან შემოქმედებით ცხოვრებას შორის. ცხადია, დათო ბარბაქაძის ტიპის ხელო­ვანი ასეთ დროს შინაგან ცხოვრებას ირჩევს. მან, როგორც პოეტმა, სულ უფრო შეავიწროვა ის საკონტაქტო სივრცეც, რომელშიც ფართო მკითხველთან მხატვრული კომუნიკაცია შეიძლება შედგეს.⁵

თუმცა მან დღემდე დაიტოვა დასავლური პოეზიის თარგმნის და საგამომცემლო პროექტების განხორციელების მისია.⁶

უნდა ვივარაუდოთ, რომ პირველ პოსტ­საბჭოთა წლებში კულტურული სივრცის ცვლილებების მომლოდინე დათო ბარბაქაძის იმედიან განწყობას მალევე შეენაცვლა სოციალური სივრცის წესების უცვლელობით გამოწვეული ფრუსტ­რაცია. მისთვის მალევე ნათელი გახდა, რომ სოციალურმა კონტექსტმა, რომე­ლიც უნდა ასაზრდოებდეს და განავრცობდეს კულტურის კონტექსტს, შეიძლება, ამის ნაცვლად, ჩაახშოს კიდეც ეს უკანასკნელი. კულტურული სივრცის მართვის მექანიზმი, როცა ის სოციოკულტურულ დონეზეა დამკვიდრებული, იოლად არ იცვლება მაში­ნაც კი, როცა ამ პრინციპების მხარდამჭერი სისტემა აღარ არ­სებობს. ქართულმა პოსტსაბჭოთა სოციუმმა თვითორგანიზება იმავე პრინციპებით განაგრძო, რომლებიც ავტორისთვის კარგად იყო ცნობილი საბჭოთა პოლიტიკური რეჟიმის დროიდან. როცა არც  სოციუმის თვითორგანიზების ახალი და სამართლიანი პრინციპების შემუ­შავება და არც კულტურული სივრცის ტრანსფორმაცია ხდება, კულტურა განწირულია იმისთვის, რომ ფსევდოკულტურად დარჩეს. ასეთ დროს დათო ბარბაქაძის წყობის პოეტი უარს ამბობს ამ სოციუმის ან ამ კულტურის წევრობაზე.⁷ ის უარს ამბობს, საუბრობდეს რომელიმე ინსტიტუციის სახელით. ამით ის უარს ამბობს, იყოს ამა თუ იმ კულტურული ჯგუ­ფის წევრი. კულტურის დაწესებულებებთან კონტაქტს, შესაძლოა, პოეტი ისურვებ­და, მაგრამ იმ პირობით, თუ მათი მართვის და ფუნქციონი­რების წესები გახდებოდა საბჭოურ-პოსტსაბჭოური ქართული წესებისგან განსხვავებული.

აღნიშნულ კონტექსტში პოეტმა აირჩია ასოციალუ­რობა და მარგინალობა – თუმცა ეს იყო ელიტარული კულ­ტურის სახელით განხორციელებული არჩევანი, ერთგვარი ელიტარული მარგინალობა. ეს არ ჰგავდა პოსტმო­დერნული ეპოქის ხელოვანის როლს ან არჩევანს და უფრო მე­ტად აგრძელებდა მოდერნისტული ეპოქის გამოცდილებას.

დათო ბარბაქაძის პოეზია იმ თვალსაზრისითაც შეიძ­ლება მივიჩნიოთ უშუალოდ ელიტარული მოდერნისტული ტრადიციის მემკვიდრედ, რომ მისი პოეტური დისკურსი, მისი ურთულესი პოეტიკა მთლიანად ორიენტირებულია შინაგან სამყაროზე, მთლი­ანად თვითრეფლექსიურია. ცხადია, ამ გზით ხდება გარესამყაროზე რეფლექსიაც, ყველა ეგზისტენციალურ კით­ხვაზე პასუხის ძიებაც. ეს არის პროცესი, როცა პოეტი ეძებს პასუხებს – საკუთარი თავისთვის და სხვებისთვის, მთელი გარესამყაროსთვის. გარესამყაროსადმი ინდივიდის სოლიდარობა ამ შემთხვევაში სწორედ ის არის, რომ გარესამყაროს სახელითაც ეძებოს პასუხები საკუთარი თავისთვის დასმულ კითხვებზე.⁸ გარესამყარო კი მისთვის მოიცავს ყველა დანარჩენ ინდივიდს, მაგრამ არა რომელიმე ლოკა­ლურ სოციუმს. მისი ლექსები ქმნის იმგვარ კომუნიკაციურ სიტუაციას, როცა კონტაქტი შეიძლება შედგეს პოეტსა და მკითხველს, როგორც ორ ავტონომიურ ინდივიდს შორის. ყველა დანარჩენ ადამიანზეც პოეტი ფიქრობს, როგორც განსაკუთრებულ და ერთადერთ ინდივიდზე, ამიტომ მის ლექსებს აქვთ ყველა სხვა ინდივიდთან (და არა რომელი­მე სოციუმთან) მხატვრული კომუნიკაციის პოტენციალი. ამ ნიშნითაც დათო ბარბაქაძის პოეზია მაღალი მოდერნიზმის პოეტური პრინციპების მემკვიდრეა. ხოლო ავანგარდის მიერ პოეტურ ხელოვნებაში დატოვებული გამოცდილება ტექსტის სტრუქტურირების მისეულ პრაქტიკაში ნათლად იჩენს თავს (თუნდაც სიტყვათქმნადობის, პუნქტუაციის, ტექსტის სინტაქსური თუ გრაფიკული ორგანიზების პრინციპები).

თუკი მეოცე საუკუნის მეორე ნახევრისა და ოცდამეერთე საუკუნის დასავლური პოეზია საზრდოობს მაღალი მოდერ­ნიზმის მსოფლმხედველობრივი დრამატიზმით, რადიკალური ავანგარდის ექსპერიმენტების შედეგად მოტანილი გამბე­დაობით, რაციონალიზაციის ფილოსოფიური ტრადიციით, ინტელექტუალური პოეტიკით და მრავალი სხვა ტრადიციით და თუკი, მოდერნიზმიდან მოყოლებული, თანამედროვე პოეზია ეწოდე­ბა  მთელი ამ გამოცდილების ცოდნას და ამ გამოცდილების ინდივიდუალიზებას, მაშინ ამგვარი პოეტური სტილის რე­ალიზაცია ქართულ ენაში სწორედ დათო ბარბაქაძის პო­ეზიით ხდება. ეს სულიერი, ესთეტიკური, პოეტიკური გამოც­დილებები იკითხება დათო ბარბაქაძის ლექსებში, თითოეულ მის ტექსტში შეიძლება ამ კოდების დეკოდირება. არც ერთი მისი ტექსტი არ იწერება ზოგადპოეტური მეხსიერებისადმი შინაგანი პასუ­ხისმგებლობის გარეშე, და არც ამ მეხსიერების ინდივიდუალი­ზაციის გარეშე.

როგორც ცნობილია, კლასიკური მოდერნიზმის შემდგომ, მეოცე საუკუნის მე­ორე ნახევრიდან, დასავლური პოეტური პროცესები აღარ ქმნიან კონკრეტულ ტრანსკულტურულ მიმდინარეობებს, სკოლებს, რომელთა იდენტიფიცირებაც მოხდებოდა გლობალური სტილის ფარგ­ლებში. იწყება თანამედროვე პოეზიის ერთიანი პროცესი. დათო ბარბაქაძის პოეზია სწორედ ამ ერთიანი სივ­რცის ნაწილია, და არა რომელიმე სხვა, მისგან იზოლირებუ­ლი, ლოკალური კონტექსტისა. ამავე დროს, ასეთი პოეზია, მსოფლიოშიც და ქართულ ენაშიც, კვლავ რჩება ელიტარუ­ლად. მასში არ არის ინტეგრირებული პოსტმოდერნისტული კულტურისთვის დამახასიათებელი მასობრივი კოდი. და თუ სოციუმი, რომელშიც ასეთი პოეტი ცხოვრობს, ვერ ახერხებს ელიტარული კულტურის მომხმარებელთა სუბსოციუმის ფორ­მირებას, მაშინ პოეტი განწირულია ასოციალურობისთვის.

მოდერნიზმში ხელოვანის ასოციალურობა უკავშირდებო­და სულიერი ძიებების გზაზე დამდგარი ინდივიდის ამბოხს ტრადიციული რეალისტური ესთეტიკისა და სოციალური გა­რემოს ტრადიციების წინააღმდეგ. მოდერნიზმმაც ისევე მი­უღებლად გამოაცხადა სოციუმის ფარგლებში აღიარებული მატერიალური ღირებულებები. ნებისმიერი სოციუმის წარმოდგე­ნით, პიროვნების თვითრეალიზაციის, პიროვნული წარმატების გზა ამ სოციუმის მიერ მის დაფასებას და მატერიალურ კეთილდ­ღეობას გულისხმობს. ტრადიციული სოციუმი, რომელსაც თვითგადარჩენისა და თვითორგანიზების თავისი წესები აქვს, შეიძლება აღიარებდეს მხოლოდ ინდივიდის მიერ სოციუმში თვითდამკვიდრების ლეგალურ გზებს. მოდერნიზმამდე ევროპული რეალისტური რომანი გვესაუბრე­ბოდა მორალურ კომპრომისებზე, რომლებზეც მიდის ინდივიდი სოციალური კეთილდღეობის მისაღწევად (თუმცა კომპრო­მისი იქ გულისხმობდა, მაგალითად, მაღალი ადამიანური ღირე­ბულებების, უპირველესად, სიყვარულის გაწირვას მატერიალური ფასეულობის მოსაპოვებლად, ან, ზოგადად, ინდივიდის არაკეთილსინდისიერ მოქმედებას). მაგრამ ეს რო­მანები არ იცნობდნენ და, შესაბამისად, არ ამხელდნენ სოციუმის ფარგლებში დადგენილ არაფორმალურ წესებს. ნიშანდობლი­ვია, რომ სოციალური ამბოხისას ან ასოციალურობის პრობ­ლემის ასახვისას არც მოდერნიზმი განიხილავს მორალური კომპრომისის პრობლემას. სოციალური კეთილდღეობის, სოციუმის კრიტერიუმების უარყოფა არ ხდება საკუთრივ მორალური კომპრომისის შიშით, არამედ უფრო ემსგავსება ქრისტიანულ პრინციპს: მატერიალური საუნჯის უარყოფა ხდება ზემატერიალური საუნჯის ძიების სახელით, ბოჰემის ეტაპზე კი – თვითგანადგურების ფასად. თუმცა მას შემდეგ, რაც საქართველოში სოციუმთან კომპრომისის პრობლემა ტოტალიტარულ რეჟიმთან კომპრომისის ან რეჟიმის მიერ განადგურების საფრთხემ ჩაანაცვლა, მოდერ­ნისტული პოზიციის დაცვა აღარ ყოფილა არც შესაძლებელი და არც აქტუალური.

პოსტსაბჭოთა პერიოდის საქართველოში კი ასეთი პოზიციის დამცველი ხელოვანი, უბრალოდ, ირჩევს გარეგნულად ნაკლებ დრამა­ტულ, მაგრამ შინაგანად გაცნობიერებულ ცხოვრების წესს. როგორ ცხოვრობს ხელოვანი სოციუმში, და ცხოვრობს კი ის, ამ შემთხვევაში, ამ სოციუმში? ის არსებობს იმავე ფიზიკურ სივრცეში, თუმცა ეს, შესაძლოა, არც არის კონკრეტული ხე­ლოვანის არსებობა კონკრეტულ სოციუმში.⁹ და თუ სოციუმ­ში ცხოვრება სოციუმისავე წესებით ცხოვრებას, მისივე სამოქმე­დო პრინციპების გაზიარებას გულისხმობს, პოეტის მიერ ამ მიუღებელ პრინციპთა უარყოფა თანაარსებობასაც კი აუქმებს. ასეთი ხელოვანი გაურბის კიდეც სოციუმთან კომუნიკაციას. ის აღიარებს, რომ ის არ ცხოვრობს სოციუმში, ის ცხოვრობს ენაში.¹⁰ ის ირჩევს გზას – წერდეს. ეს არ არის ახალი გზა. მას ირჩევს მსოფლიოში ყველა პოეტი:

 

წერდე ამდენი ცრემლის ჩრდილში,

შენივე დავიწყებულ ჩრდილში

 

წერდე ფასიანი ქაღალდების მიღმა

დაკარგული ქაღალდების ჩრდილში,

იმაში, რაც უკვე არ არსებობს,

რაშიც სიტყვები ერთმანეთს

ბნელი დერეფნებით უკავშირდებიან

 

წერდე შენი არსებობის ჩუმ,

უხილავ მიქცევას სიტყვებად,

სასიცოცხლო ამ შეხებას აქცევდე სიტყვებად

 

წერდე იმას, რაც სარკმელს ცხენებთან,

ზღვასთან და ხეებთან აკავშირებს;

წერდე შენი ჩრდილის წაშლილ არსებობას,

იმას, რასაც სხვები ვერ ხედავენ

 

წერდე იმას, რაც შენზე მეტად გამქრალია,

რაც შენზე მეტად არ არსებობს

 

წერდე სიტყვებითვე,

წერდე, სიტყვებს

წერდე სიტყვებითვე

 

რომლებიც შენი კითხვებიდან,

ამ კითხვების კითხვებიდან

გაჩენილი სიზმრის სხეულია შენსკენვე,

ვინც ხარ ან ვინც არც ხარ

 

წერდე ამდენი ერთი ცრემლის ჩრდილში,

წერდე ერთ სიზმარში,

სადაც შენი გრაფიკული არსებობა

უკვე ცნობილია,

სადაც შენი მოძრაობის ქორეოგრაფია

უკვე არ არსებობს

 

წერდე,

ამრავლებდე სიზმრებს და სახელებს,

პასუხების უსიტყვო, სამახსოვრო შრიალს,

აღნიშნავდე ხეებთან, ზღვასთან და ცხენებთან

მათი ყოველი შეხების უცნობ ეროტიკას,

მათი ურთიერთარსებობის

სამახსოვრო შრიალს

 

წერდე ამდენი ცრემლის ჩრდილში,

ამდენ ერთ სიზმარში

იმას, რაც შენთან ერთად არ გაქრება,

რაც შენთან ერთად გადარჩება

 

წერდე,

სიტყვებით წერდე იმას,

შენი სიტყვის სიზმრად რაც დარჩება.

(უხილავი ცხოვრება, 2003)

 

მაგრამ ის, რომ თუნდაც სოციუმისგან ყველაზე მეტად გამიჯ­ნული პოეტი შეიძლება ამ სოციუმის პრობლემებს მტკივნეულად განიცდიდეს, ნათელი ხდება დათო ბარბაქაძის ერთი ლექსიდანაც: ტბის სანაპიროს მწვა­ნე მინდორზე გულაღმა ვწევარ და მახსენდება გუშინდელი ჩემი ნაცნობი თანამემამულე, რომელმაც სუპერმარკეტში საპო­ნი მოიპარა (2002). ეს არის ძალიან მძაფრი სოციალური ჟღერადობის, საკუთარი სოციუმის მამხილებელი, დაუნდობელი ლექსი, როგორიც, ტრადიციული წარმოდგენით, არ მოეთხოვება მოდერნისტული გამოცდილებიდან ამოზრდილ პოეტს. თუმცა ისიც გასათვალისწინებელია, რომ მარგინალიზებული ადამიანისადმი ასეთი თანაგრძნობა იყო კიდეც მოდერნისტული ლიტერატურის პოზიცია, და, ცხადია, რჩება პოსტმოდერნული ეპოქის მწერლის პოზიციადაც. ეს სოციალური შინაარსის ლექსი იმ ინდივიდზეა, ვინც სოცი­უმის შიგნით არ არის, ვინც უნდა გახდეს სოციუმის წევრი, მაგრამ ამისთვის სწორედ სოციუმი უნდა განვითარდეს.

მოსახლეობის მიგრაცია საქართველოს ერთ-ერთ ყველაზე სერიოზული პრობლემა გახდა პოსტსაბჭოთა პერიოდის დაწ­ყებიდანვე და ასეთად რჩება, უკვე მესამე ათწლეულია. ამ პრობ­ლემის მხოლოდ ერთი მხარეა შრომითი მიგრაცია, რომელიც დაბალკვალიფიციური შრომის პირობებში საქართველოს ათეულათასობით მოქალაქის გზა აღმოჩნდა მძიმე სოციალური პირობებისგან თავდასაღწევად. თუმცა ათასობით არალე­გალური მიგრანტისთვის წვრილმან ქურდობამდეც ძალიან მცირე მანძილია. „უცნობი თანამემამულე“ მათი კრებსითი სახეა. პოეტის მიერ ის მთლიანად არის გათავისუფლებული საკუთარ ბედზე, საკუ­თარ ქმედებაზე მორალური პასუხისმგებლობისგან, მაშინ, როცა, ტექსტშიც და რეალობაშიც, განუზომლად დიდია სოციუმის და მისი ყოველი ცალკეული პირის პასუხისმგებლობა ყოველი ასეთი „უცნობი თანამემა­მულის“ წინაშე, ერთიანი ვითარების წინაშე. ამიტომ პოეტი უარს ამბობს მარგინალიზებულ ინდივიდსა და სოციუმს შო­რის პასუხისმგებლობის განაწილებაზე, მორალური ბალანსის დამყარებაზე, და პასუხისმგებლობას ცალსახად აკისრებს არა „უცნობი თანამემამულის“ ბედის მქონე ათასობით ადა­მიანს, არამედ – სოციუმის იმ ნაწილს, რომელიც მონა­წილეობს მახინჯი წესების დადგენა-შენარჩუნებაში და რომელიც შეგნებულად წირავს იმ ინდივიდებს, რომლებსაც ვერც ამა ქვეყნის ძლიერთა მიერ დაწესებულ წესებში ჩართვა შეუძლიათ და არც ამ უსამართლო რეალობის შეცვლის ძალა გააჩნიათ. თუმცა, პასუხისმგებლობა ეკისრება სოციუმის იმ ნაწილსაც, რომელსაც არ აღმოაჩნდა თვითორ­განიზებისთვის, ასეთი წესებისგან საკუთარი საზოგადოების გამოხსნისთვის საკმარისი ძალა ან ნება.

ამ ლექსის დაწერიდან თითქმის ორი ათწლეული გავიდა და ნათელია, რომ საკუთარი უსამართლო წესე­ბის შენარჩუნების ძალა ქართულ სოციუმში უფრო მძლავრი აღმოჩნდა, ვიდრე თვითორგანიზების ნება. „ამაყი“, „უწარსუ­ლო მემამულეები“, ისინი, ვინც არ იცნობენ საკუთარი ქვეყნის კულტურულ ან სულიერ გამოცდილებას და არც დასავლური საზოგადოების ინდივიდუალური და სოციალუ­რი განვითარების გამოცდილებას იზიარებენ, საკუთარი წესებით მარ­თავენ თავიანთ ლოკალურ სამყაროს. ისინი ქმნიან „ძლიერთა სამშობლოს“ და ეპატრონებიან ამ უკანასკნელს. ის, ვინც მათ მიერ დადგენილ წესებს ვერ ითვისებს, გარიყულია ამ სამყაროდან, „ძლიერთა სამშობლო­დან“ და „უცნობი თანამემამულე“ ხდება. ნათელია, რომ თუ ქართული სოციუმი ევროპული სოციალური განვითარების წესებით არ მოახდენს თვითორგანიზებას, მისი მარგინალი­ზებული წევრები სწორედ ევროპის სუპერმარკეტებს მიაშუ­რებენ საპნის მოსაპარად.

სწორედ ამიტომ, „უცნობი თანამემამულე“, რომელმაც ევ­როპის სუპერმარკეტში საპონი მოიპარა, „ამ რეალურ, დიდ მაღაზიებში, რეალური ამ ხალხის თვალებში“ ფანტომური არ­სებობისთვის არის განწირული. ის „წამრთმევთა“ გამო ხდება „მომპარავი“ და „გაგდებული სხვაგან და სხვაგან“. ის თავად არის მოპარული – თვითრეალიზაციის, რეალურ სამყაროში არსებობის მისეული პოტენციალი მოპარულია თავისი ქვეყნის ფანტომების, ფანტომური სოციუმის მიერ: „უცნობო თანამე­მამულევ, მოპარულო შენს სამშობლოში, შორს აქედან, ძლი­ერი, უწარსულო ქართველების მიერ; (…) დაგდებულო მსუბუ­ქად და ქართული სილაღით აქ, ევროპის შუაგულში, შორს სამშობლოს რესტორნებიდან და უმაღლესი სასწავლებლები­დან, რომლებიც უდანაკარგოდ, უშენოდ, უჩვენოდ, ინახავენ ქართულ სულს, ქართულ სიამაყეს, მშობლიური ფესვების სიდამპლის უმაღლეს შეგნებას, ნაქებს ეროვნული პოეტების ნასუქი პირით, ჩახლეჩილი მათი სახეებით, რომლებიც შენსა­ვით მოუპარავთ“.

უწარსულო ფსევდო-ქართველი, როგორც ამ ტექსტი­დანაც იკითხება, კეთილდღეობის და სოციალური სტატუსის მოპოვების მიზნით დაეპატრონა ნაციონალური იდენტო­ბის მარკერებს – ოჯახებს, სუფრებს, ვაზის ნაჟურს, სამშობ­ლოს სადარაჯოს, ქართულ სილაღეს – და თვლის, რომ ის პატრონია „ქართული სულის“. ის დაეპატრონა ენას (ეს სწო­რედ კიჩური და პლაკატური ნაციონალური ნარატივის კულტურის ენაა), რომელიც, მართალია, არ შექმნილა იმისთვის, რომ ყოფილიყო წართმეული და დამცირებული, მაგრამ სულ მალე აღმოჩნდა „ეროვნული პოეტების ნასუქ პირში“, შემდგომ კი – „წამრთმევთა“ ხელში; ამიტომ ეს ენა – და ამ ენის ფლობის ამბიცია – ტექსტში მხოლოდ შავ ირონიას იმსახუ­რებს.

ლექსს, ცხადია, აქვს ღრმად ქრისტიანული სულისკვეთება – თანაგრძნობა სუსტის, უპოვრის, დაცემულის მიმართ, და მისი ბედის გამო პასუხის მოკითხვა ძლიერისთვის, მომხვე­ჭელისთვის, მართლაც დაცემულისთვის. და, რაც ძალიან ნიშანდობლივია, ლექსს აქვს ქრისტიანული ენის ჟღერადობაც. ქრისტიანულ ენას, ლოცვების კანონიკურ ენას პოეტი მიმართავს, ისევ და ისევ, სამხილებლად: ამ ენას – ტექსტშიც და სოციუმშიც – ამჯერად იგივე „უწარსულო მემამულეები“ ფლობენ. ისინი ამ ენაზე საკუთარი თავისთვის ლოცვებს აღავლე­ნინებენ და საკუთარ სოციალურ სტატუსს უზრუნველყოფენ. ისინი ამ ენას ისევე დაეპატრონნენ, როგორც ნაციონალურ მარკერებს, ნაციონალური ნარატივის კულტურის ენას. პოსტსაბჭოთა პერიოდში ამ სოციუმში ისევე დაიწყო მანი­პულირება ქრისტიანული სტატუსითა და ღირებულებებით, როგორც, საბჭოთა პერიოდის ტრადიციისამებრ, კვლავ მანიპულირებენ ნაციონალური სტატუსითა და ღირებულებებით. ამ გაყალბების მიღმა სიცარიელე რჩება, რომლის მოპარვაც უცნობი თანამემამულის ერთადერთი პერსპექტივაა – იპა­რავს რა საპონს, ის იპარავს სიცარიელეს. ხოლო ამაყი თანამემამულეების მიერ ენის წართმევის შემდეგ რჩება მუნჯი სამშობლო.

რამ შეიძლება გაარღვიოს ეს ენაწართმეული სიცარიელე? ცხადია, მხოლოდ ენის დაბრუნებამ. გაყალბებული ენის მხილებით და გაუყალბებელი ენის აღდგენით ბრუნდება სოციუმში ღირებულებების აღდგენის პერსპექტივა.

 

 

 

 

¹ საგულისხმოა, რომ მოგვიანებით, 2008 წელს, გამოცემულ თავისი ლექსების რეტროსპექტიულ კრებულში ლექსები, 1984-2004 პოეტმა საჭიროდ მიიჩნია აღენიშნა: „წინამდებარე ერთტომეულში თავ­მოყრილ არც ერთ წიგნს არ ჰყოლია რედაქტორი, მენტორი, ლექტორი და ცენზორი“.

 

² აი, როგორ იგონებს ავტორი თავისი პირველი პოეტური კრებულის – მივუსამძიმროთ შემოდგომას (1991) – თვითგამოცემის ისტო­რიას: „საქმეს ართულებდა ის გარემოება, რომ ამ დროისთვის საქართველოში სტამბებს ჯერ კიდევ არ ჰქონდათ წიგნის დას­ტამბვის უფლება, თუ მათი პროდუქცია ოფიციალურად რეგის­ტრირებული გამომცემლობის მიერ არ გამოიცემოდა. ასეთი გა­მომცემლობა თბილისში სულ რამდენიმე იყო, ავტორი კი პრინ­ციპულად უარს ამბობდა მათი ეგიდით თავისი პირველი წიგნის გამოცემაზე. უკვე არსებობდა რამდენიმე კერძო გამომცემლო­ბაც, მაგრამ ყველა მათგანი სათანადო ფულად საზღაურს მოით­ხოვდა. […] ამიტომ იყო, რომ სტამბის დირექტორი დაჟინებით მოითხოვდა რომელიმე გამომცემლობისგან ოფიციალურ წე­რილს, თუმცა რამდენიმე თვეში მან წიგნის გამოცემაზე მაინც განაცხადა თანხმობა. საქმე ის გახლდათ, რომ პოლიტიკის ფრონ­ტზე იმ დროს განვითარებული და კარგად ორგანიზებული არე­ულობა ადამიანებს მეტი გაბედულებისკენ უბიძგებდა. როგორც ჩანს, ასეთი გაბედულების სულისკვეთებამ იმძლავრა სტამბის დირექტორშიც, როცა მან, ოფიციალური გამომცემლობების შეკ­ვეთით წიგნების ბეჭდვის პარალელურად, ავტორის სახსრებით დასტამბული წიგნიდან მისაღები სარგებლის იმედით, მივუსამ­ძიმროთ შემოდგომას დასტამბა“ (2008).

 

³ ავტორის თანახმად, საქართველოში გამოცემული მისი პოეტური კრებულებიდან მხოლოდ ერთია გამოცემული გამომცემლობის სახსრებით: ტბის სანაპიროს სიმღერები, თბილისი, გამომცემლობა საარი, 2004. სულ სხვა სურათი იკვეთება ევროპაში: გერმანული გამომცემლობების მიერ გამოიცა მისი წიგნები: Das Dreieck der Kraniche. Gedichte. Pop, Ludwigsburg 2007; Die Poetik der folgenden Sekunde. Poesie und Prosa. Drava, Klagenfurt 2008; Wesentliche Züge und andere Gedichte. Mischwesen, Neu­biberg 2010; Die Leidenschaft der Märtyrer. SuKulTur, Berlin 2012; მის შემოქმედებას მიეძღვნა გერმანული ლიტერატურული ჟურნალის ერთი ნომერი: Matrix 1/2014 (35). გასული საუკუნის 90-იანი წლებში იწყება მისი პოეტური, პროზაული და თეორიული ტექსტების გამოქვეყნება რუსეთის, საფრანგეთის, ავსტრიის, ინგლისის ლიტერატურულ ჟურნალებსა და ანთოლოგიებში. პირველად 2014 წელს პოეტის ამერიკელ მთარგმნელს ლინ კოფინს საქართველოს კულტურისა და ძეგლთა დაცვის სამინისტ­რომაც აღმოუჩინა ფინანსური მხარდაჭერა  და მთარგმნელმა გრანტი მოიპოვა ამერიკული გამოცემისთვის: Dato Barbakadze, Still Life With Snow, Portland: bedouin books, 2014.

 

⁴ როგორც პოეტი და არტკრიტიკოსი დავით ჩიხლაძე აღნიშნავს (2007): „მთელი შემდგომი ის­ტორიაც და ტრადიციაც, ფაქტობრივად, დათო ბარბაქაძის ჟურ­ნალმა შექმნა, რომელიც ჯერ მხოლოდ ზეპირი ფორმით არსე­ბობდა, მოგვიანებით კი ვიდეოჟურნალის (არქივის) ფორმა მი­იღო. დათო ბარბაქაძის ჟურნალმა შეძლო წლების განმავლო­ბაში ყოფილიყო მრავალი ახალი ტენდენციისა და მრავალი ახალგაზრდა მწერლის ხელშემწყობი და წარმომჩენი. სამიზდატის კულტურა­ში სხვა მსგავსი მნიშვნელობის მოვლენა არც ყოფილა. ამ ჟურნა­ლის შეხვედრები უნივერსიტეტის პირველ კორპუსში ეწყობოდა და როგორც მწერლე­ბის, ასევე მკითხველების ნამდვილად დიდ აუდიტორიას იზიდავდა. სწორედ იქ წამოიჭრა და განხილვის საგნად იქცა საკითხები, რომლებიც დღესაც კი არ არის ფართო დისკუსიის სახით მოცემული ალტერნატიული თუ არაალტერნა­ტიული პრესის ფურცლებზე – ფორმალიზმის დიალექტიკის ას­პექტები, კარნავალური ინოვაციები. […] ეს მონახაზები მოიცავ­და უახლეს სემიოტიკურ თეორიებს, ინტერტექსტის, დიალო­გიზმის, ჰიპერტექსტის დისკურსების ვერსიებს. დათო ბარბაქა­ძე იყო და რჩება წამყვან ფიგურად როგორც ლიტერატურის თე­ორიაში, ასევე პრაქტიკულ აპლიკაციაში“ (კრიტიკა, 2, 2007).

 

⁵ დათო ბარბაქაძე იწყებს წიგნების პუბლიკაციას ინდივიდუალური მკითხვე­ლისთვის, მინიმალური ტირაჟით, მაგალითად, სულ რამდენიმე ეგზემპლარად ბეჭდავს კრებულებს, რომელთა მფლობელი კონკრეტული პირი შეიძლება გახდეს, თუმცა აუცილებლად გადასცემს თითოეული გამოცემის ერთ ეგზემპ­ლარს ეროვნულ ბიბლიოთეკას. 2008 წლიდან მისი ლექსები სა­ქართველოში დაშიფრული ფორმით ქვეყნდება.

 

⁶ თანამედროვე პოეზიის უმნიშვნელოვანესი ავტორების თარგმ­ნა დათო ბარბაქაძის შემოქმედებითი ცხოვრების არსებითი ნა­წილი ხდება. გარდა ევროპული და ამერიკული პოეზიის თარგ­მანების კრებულებისა, გერმანულენოვანი ავტორების თარგმა­ნების კრებულებისა, 2005 წლიდან ის ახორციელებს ისეთ მნიშ­ვნელოვან საგამომცემლო პროექტს, როგორიცაა ავსტრიული პოეზიის ოცდაათტომეული, რომელიც ქართველი მთარგმნელებისა და თავად დათო ბარბაქაძის მიერ შესრულებულ თარგმანებს მოიცავს. ამ პოეტების შემოქმედება ხდება ასევე დათო ბარბაქაძის ლიტერატურისმ­ცოდნეობითი ნაშრომების თემა.

 

⁷ უკვე 1995 წელს იწერება ლექსი სახელწოდებით აღიარება: „არა მე არ ვარ კულტურული ადამიანი / რაც იმას ნიშნავს რომ სამ­წუხაროდ არც წევრი ვარ / მე რომ კულტურის ჩემი სამშობლოს მოღვაწეთა რიგებში ვიყო / წევრიც ვიქნებოდი / მაგრამ მე არც წევრი ვარ / და არც სხვებს ვაიძულებ / თავიანთ თავისუფალ ნებებს წევრობისკენ გზა გაუკაფონ […] ამ ფაქტმა კიდევ ერთ­ხელ დამარწმუნა / რომ მე არ ვარ კულტურული ადამიანი / რაც  ფრიად მერყევ სოციალურ მდგომარეობას უქმნის / ჩემს ისედაც მოშიშ პერსონას / რომელიც დიდი სიამოვნებით გახდებოდა ნე­ბისმიერი გზისმაჩვენებელი / ერთობის წევრი / რომ არა მის აწმ­ყოსა და წარსულში კულტურის სრული დეფიციტი / რაც სათუოს ხდის მის ინდივიდუალურ უღრუბლო მომავალს“.

 

⁸ მოდერნისტული ლიტერატურის ძირითადი შემადგენელი – უპა­სუხოდ დარჩენილი კითხვები (სიკვდილ-სიცოცხლისა, ადამიანის  ცხოვრების არსისა, ღვთის ძიებისა) – შეიძლება კვლავ იყოს პოეზიის თემა მეოცე საუკუნის მიწურულს და ოცდამეერთე საუკუ­ნეში. მაგრამ თანამედროვე პოეტი გვერდს ვერ აუვლის ავანგარ­დის პოზიციას – ეგზისტენციალური კითხვების შეწყვეტის, ჩახ­შობის, ან ცინიკური უარყოფის მტკიცე გადაწყვეტილებას; ვერც – პოსტმოდერნის მიერ მათ ჩანაცვლებას სამყაროს ონტოლოგი­ისადმი მიმართული კითხვებით (იხ. McHale, Brian. Postmodernist Fiction. New York: Methuen, 1987, p. 26). თანამედროვე პოეზიაში ეს შეიძლება აისახოს ავანგარდი­სეული რადიკალიზმით ან პოსტმოდერნიზმისეული ხერხებით, თუნდაც – გადაწერის პრინციპით. სწორედ ეს გამოცდილებები იკითხება დათო ბარბაქაძის ლექსში ეკლესიასტე (1993), სადაც კითხვების სახითაა გადაწერილი ბიბლიური ტექსტის თითოე­ული პოსტულატი – პოსტმოდერნული ეპოქის ადამიანი კვლავ კითხულობს რელიგიურ და კლასიკურ ლიტერატურას, ის მაინც სვამს ეგზისტენციალურ კითხვებს. მის ეპოქაში კითხვები, ცხა­დია, უპასუხოა, ამიტომ კითხვებად ტრანსფორმირდება წარსულის ყველა მტკიცებითი წინადადება. დათო ბარბაქაძის ლექსი მოძრავი ფრაგმენტები და უძრავი კომენტა­რები (1993) 250-მდე კითხვისგან შედგება: ცხოვრების საზრისის ან აბსურდულობისკენ მიმართული კითხვებიდან – სიცოცხლის წარმავალობის ან სამყაროს ესთეტიკურ-ემოციური განცდის შე­საძლებლობის მომცველ კითხვებამდე, მაგალითად: „როდის წყვეტენ ქარები ქროლვას და როდის ეფინებიან მტვრის თხელ ლაქებად ადამი­ანური მეხსიერების მიუვალ მონაკვეთებს? / როდის გრძნობს ნე­ბისმიერი წამი აწმყოს როგორც ფერფლს?“. ესეიში კითხვები და სოციალური გარემო (1994) თანამედროვე ადამიანის მიმართება კითხვებთან რელიგიურ განზომილებას იძენს, რადგან, შესაძლოა, სწორედ ამ კითხვე­ბით შეიმეცნებს ის სიყვარულს, ღმერთს: „ჩემი ღრმა რწმენით (და, ალბათ, ჩემთვისვე საზარალოდ), კითხვა ისე უნდა დაისვას, რომ აღემატებოდეს მასზე პასუხის გაცემის სურვილს და არა – ნებისმიერ შესაძლო პასუხს. მხოლოდ კითხვას შეუძლია გვიერ­თგულოს, პასუხს – არასოდეს: არა იმიტომ, რომ პასუხები მო­დიან და მიდიან, კითხვები კი დარჩებიან, არამედ – იმიტომ, რომ პასუხები როგორმე უჩვენოდაც კარგად გაძლებენ, კითხვების­თვის კი ადამიანი ყველაფერია. კითხვებს უყვართ ადამიანი. იქ­ნებ ამიტომ არ საჭიროებს კითხვა პასუხს? არ საჭიროებს ისე, როგორც – სიყვარული, რომელიც მიწყივი და ერთჯერადია. […] ეს ყველაფერი ძალიან ჰგავს ღმერთთან მორწმუნის მიმართებას“.­

 

⁹ ის, რომ პოეტი არ თვლის საკუთარ თავს მშობლიური სოციუმის ნა­წილად, მიჯნავს მას მშობლიური სოციუმის ადგილობრივი დროისგანაც. რადგან ის თავს აღარ თვლის რომელიმე დროის ნაწილად, ის სივრციდანაც/სო­ციუმიდანაც გადახვეწილია: „რამ გაიძულა გადახვეწა სიტყვების ჩრდილში / სადაც შენს ფიქრებს დაუკარგავთ მნიშვნელობე­ბი / ეს დროც კი – ხსოვნამ უსარგებლო რამე ნივთად რომ შეგა­ტოვა – შენი არ არის // ვინც არ მომხდარა / ის შენს სიტყვას არ საჭიროებს“ (სითბო შენი მოძრაობისა, 1994). ­

 

¹⁰ ენაში, როგორც ყოფიერების სახლში, ცხოვრების ჰაიდეგერისე­ული პოზიცია არის კიდეც პოეტისთვის არჩევანიც და მისიაც. თუკი ენა ყოფიერების სახლია, ადამიანი იქ ბინადრობს; ისი­ნი, ვინც ფიქრობენ და ქმნიან სიტყებით, ამ სახლის მცველე­ბი არიან; მათი მცველობა გულისხმობს ყოფიერების მანიფეს­ტაციას, რადგანაც სწორედ ისინი ახდენენ ენის მანიფესტაციას (Heidegger, Martin. “Letter on Humanism”. Basic Writings. New York: Harper Perennial Modern Classics, 2008. p. 217). თუმცა სოციუმთან კომუნი­კაციის პერსპექტივას არც ეს არჩევანი ტოვებს, რადგან თავად ჰაიდეგერი აზუსტებს, რომ შეიძლება ცივილიზაციები (ან, შე­საბამისად, ადამიანები, ან – ადამიანი და სოციუმი) სრულიად სხვადასხვა სახლში ცხოვრობდნენ და სახლიდან სახლში დიალო­გი სრულიად შეუძლებელი იყოს (Heidegger, Martin. On the Way to Language. New York: Harper One, 1982. p. 5).