ვინ იტყვის, როგორ გაჩნდა იმ ქუჩაზე მტაცებელი ცხოველივით ბეწვაშლილი, პირზე ნერწყვმომდგარი სიბნელე. მახსოვს, როგორ გამოაჩინა ეშვები, მომიახლოვდა და მეც მის ნაწილად ვიქეცი. გაყინული ძვლები გამითბა. საფრთხე თავშესაფრად მექცა და მადლიერების ვეება ტალღამ ყველა ის აზრი გადარეცხა, ურთიერთსაპირისპირო მიმართულებებს რომ მიჩვენებდნენ. დამთავრდა ტანჯვა და წამება. სიბნელის წიაღში განაბულს ისღა დამრჩენოდა, საკუთარი სახელი და გვარი დამევიწყებინა. რაში მჭირდებოდა ან ერთი, ან მეორე, როცა ვიცოდი – წყვდიადიდან ვეღარასდროს გამოვაღწევდი. წამოდგომის უმცირესი სურვილიც კი არ მქონდა. გულაღმა ვიწექი და შავ ცას ავცქეროდი, სადაც მილიარდი წლის შემდეგაც კი არ გაკრთებოდა მანუგეშებელი სინათლის სხივი. მთავარი იყო, რომ აღარ მციოდა – უხილავმა ხელმა თავქვეშ ბალიში ამომიდო და ფეხის თითები გულმოდგინედ დამიზილა. ჩემზე ზრუნავდნენ – ამასაც მოვესწარი. წესით, ქუჩა არ უნდა გამქრალიყო – თავის ადგილას უნდა დარჩენილიყო და ფეხაჩქარებული გამვლელების ძველი ჩექმებისთვის გაყინული, უგრძნობი მკერდი შეეთავაზებინა. ჩამქრალ შუქნიშანსაც იმ თავისი გულგრილი მზერით უნდა გამოეხედა – მერე რა, თუ კაცი კვდებოდა. ზამთრის ქალაქს ვერაფერი გააკვირვებდა. დილა ცუდი ამბებით იწყებოდა, უარესი ამბების მომლოდინე, გაღიზიანებული ადამიანები შინიდან გამოდიოდნენ და რაღაცას დაეძებდნენ: დროებით სამუშაოს, მოვალის კვალს, ძველმანებით მოვაჭრეს, იაფ კარტოფილს, ცეცხლგაუმქრალ ღუმელს, ორ ღერ სიგარეტს, გადაყრილ სათამაშოებს – ბავშვებისთვის და ჰუმანიტარული დახმარების წამლებს – მოხუცი მშობლებისთვის. კიდევ კარგი, არც შვილები მყავდა და არც ინსულტგადატანილი დედ-მამა.
ვიწექი და, ყველაფერთან ერთად, იმის დავიწყებასაც ვცდილობდი, თეატრში რომ მელოდებოდნენ. სახეების გახსენების თავი არ მქონდა. ისინი, მომლოდინეები, ერთიანად უმნიშვნელო გამხდარიყვნენ ჩემს ახლანდელ ყოფში. მოგონებების გაქრობა, საბოლოოდ გაუვნებელყოფა მინდოდა. სიბნელის შავი ღმერთი მე არ გამომიხმია – თვითონ მომიახლოვდა მძიმე ნაბიჯებით და ორივე ხელი მაგრად შემომხვია. თავიდან სითბო და სიმშვიდე ვიგრძენი, მერე – წუხილი იმ დაპირებების გამო, რომლებსაც შესრულება აღარ ეწერა. სცენაზე ფეხის დადგმა ისეთივე შეუძლებელი აღმოჩნდა, როგორც შორეულ მანათობელ ვარსკვლავზე აბობღება და მოკალათება. ვიღაც ალბათ ამაზეც ოცნებობდა. სხვა მსახიობით შემცვლიდნენ – ასეთივე აღნაგობის სხვა ბიჭით, ვისაც კაბების ჩაცმა სახალისოდ და თავშესაქცევად მოეჩვენებოდა. რა საჭირო იყო ეჭვიანობა? მოსახდენს ვეღარაფერი აღუდგებოდა წინ: კლარა კეკელიძე წვივსაკრავის გაკეთებასაც მოსთხოვდა და მერე გულის წასვლამდე იცინებდნენ. ათასჯერ წარმოვიდგინე, როგორ შემომქონდა ცაცხვის ყვავილების ნაყენი თეთრი ფინჯნით – მოწამლული ნაყენი, რომელსაც მწყურვალის ხარბი, მოუთმენლობისგან დაკბენილი ტუჩები უნდა დასწაფებოდა. მოირები კი სცენის კუთხეში ისხდებოდნენ და ფრჩხილებს დაიქნიდნენ – იმ ფრჩხილებს, რომლებითაც ყელში უნდა სწვდომოდნენ პირველ შემხვედრს.
ეს შემხვედრი კი მე აღმოვჩნდი.
საკუთარი სახელი და გვარი ჯერ კიდევ მახსოვს, მაგრამ ახლა, როცა ძალა თავის წამოსაწევადაც არ მყოფნის, მათი გულმოწყალების იმედად უნდა ვიყო, ვინც ადამიანი უპირობოდ, წარსულის მიწაზე დატოვებული კვალის მიუხედავად შეიყვარეს.
კლარა კეკელიძეს სულ არ ადარდებდა, რომ რეპეტიციებზე დახეული ფეხსაცმლით უნდა მევლო. წარმოსახვითი სცენებისა და სურათების თვალიერება ისე გაიტაცებდა ხოლმე, ყოფითი წვრილმანები არც ახსენდებოდა, თუნდაც მათ გამო ვინმეს სასიკვდილო საფრთხე დამუქრებოდა. მშივრებსაც გვიმუშავია, მაღალი სიცხით გონებადაბინდულებსაც. არაერთხელ გამხდარა თავისივე ახირების მსხვერპლი, რასაც, ცხადია, კარგი არაფერი მოჰყოლია – რამდენიმე დღით ყველას შეგვიძულებდა და ხმას აღარ გვცემდა ხოლმე. როცა მისი შეცდომა მეტისმეტად თვალსაჩინო იყო, ჩურჩულს იწყებდა – წყნარად, ძალიან ხმადაბლა აღიარებდა, რომ რაღაც ვერ გაითვალისწინა, რამაც მთელი ჩანაფიქრი წყლად უქცია – აშმორებულ, თავკომბალებით სავსე გუბედ. ეს შედარება მე მოვიგონე – ამწამს, წყვდიადის ტკბილ, ნეტარ გაურკვევლობაში მეფესავით წამოწოლილმა. კლარა კეკელიძე იქით იყოს და სად ვარ?
შობის შემდეგ გზები ერთიანად მოიყინა. ზამთარი უკურნებელი სენივით შეეყარა ქალაქს და დღითიდღე აუშნოებდა, გადარჩენაზე ფიქრის უფლებას არ აძლევდა. შინიდან ნაშუადღევს გამოვდიოდი და წმინდაწყლის დასახლებაში დავეხეტებოდი – დროის გასაყვანად ვიღაცებს ჩამოვუდგებოდი ხოლმე, ან საქმიანი იერით დავდიოდი ბაზარში და იქიდან გამოსულს ჯიბეში ორიოდე წითელი ვაშლი თუ აღმომაჩნდებოდა – დიდი ამბავი!
ისიც მოყინული უნდა ყოფილიყო – ჩემი ბოლო გზა.
სანამ თვალთ დამიბნელდებოდა, წუთით ადრე ჩამქრალ შუქნიშანს შევხედე და გავიფიქრე, რომ მისი სიკვდილი კიდევ კარგა ხანს დარჩებოდა შეუმჩნეველი. ვინ იცის, რა დრო გავიდოდა, სანამ სასწრაფო დახმარების მანქანა კივილით შემოუხვევდა კუთხეში და იქიდან მესაფლავეები გადმოხტებოდნენ – მიწიანი ნიჩბებით, ჭუჭყისგან გაშავებული ქურთუკებით, შუქნიშნის დაშრეტილ თვალებს მიაჩერდებოდნენ და ამოიოხრავდნენ.
*
გორის საავადმყოფოს ნევროლოგიური განყოფილების მთავარ ექიმს მოკლე, ჭაღარაშერეული წვერი და ახლად შეღერებული ქალიშვილივით უმანკო, ქვეყნის უნახავი თითები აქვს. ახლომხედველიც რომ ყოფილიყო, სქელჩარჩოიანი სათვალით, სურათი უფრო იოლი წარმოსადგენი იქნებოდა, მაგრამ არ არის. მოყვითალო კანზე, მარცხენა ყურთან, ლაქა დავლანდე – საფრანგეთის ფორმას იმეორებს. არა, ნამდვილად საფრანგეთია – ერთი ბეწო, უმოწყალოდ შეკუმშული, ავად ჩამუქებული. ცუდ წინათგრძნობას რაღაც უნდა შევაგებო, თუნდაც სახელდახელოდ მოძებნილი სახალისო შედარება, რომელიც პოლიციის მანქანის ციმციმასავით მიიპყრობს ყურადღებას, გამაბრუებს, აჩქარებულ გულისცემას ნელ-ნელა ჩამიწყნარებს. მოსახდენი მომხდარია: აქ ვარ და შეჭაღარავებული კაცის შეშფოთებულ სახეს ავყურებ. მეუბნება, თვალები დახუჭე და მარცხენა ხელი ასწიეო. ხელი არ უნდა დავუშვა – ვიღაცას თუ რაღაცას უნდა ვესალმებოდე სამყაროს დასასრულამდე, პირდაღებულ შავ ხვრელში დედამიწის ცისფერი ბურთის ჩანთქმამდე. მარცხენა ფეხის აწევისას ცივი დინების სიახლოვეს ვგრძნობ – ყინულოვანი წყალი მაღლა-მაღლა იწევს და წამში უკვე მისი საკუთრება ვარ – ბრჭყვიალა ნემსკავზე წამოცმული ჭიაყელა დაუფიქრებლად გადავყლაპე. ვფართხალებ. ექიმი ფეხისგულზე მიღიტინებს. მილოცავს, ყველაფერი იმაზე უკეთესადაა, ვიდრე მეგონაო. ერთიანად მეყინება ტანი, თვალები, ტუჩები, ენა და ვეღარაფერს ვპასუხობ. ჭიაყელად ვიქეცი, უზარმაზარმა ცხოველმა გადამყლაპა, მის ბნელ გულ-გვამში ვიგრიხები. მითხარით, როგორ მოხდა, რომ თეატრში, „მოახლეების“ რეპეტიციაზე მიმავალი ამ ვიწრო და უჰაერო ოთახში აღმოვჩნდი? პასუხის გაცემა არ შეუძლია – უხმოდ დასმული შეკითხვა, ცხადია, ვერ გაიგონა. თხელ თითებში შემთბარ მანდარინს ატრიალებს და ფიქრობს.
როგორ ჩნდებიან მანდარინები ავადმყოფის საწოლის გვერდით მიდგმულ დაბალ ტუმბოზე?
– მნიშვნელოვანი ტრავმები არ შეინიშნება, – მეუბნება. – ორ-სამ დღეს დაგაკვირდებით და გაგიშვებთ.
მისი წასვლისთანავე დამლაგებელი შემოდის და ყველაფერს უხმოდ აწესრიგებს. საწოლის ქვეშიდან გამოღებულ, ორად გაკეცილ ფურცელს სველი თითებით მიწვდის. ნაწერი არ მეცნობა. პირველი წინადადების წაკითხვითაც კი არ ვიწუხებ თავს. არავის ვიცნობ იმდენად გულისხმიერს, საავადმყოფოში მოსანახულებლად მოსულიყო და ჩემი უბიწო ძილი არ დაეფრთხო. მხოლოდ ელისაბედს შეეძლო თითის წვერებზე სიარული, მაგრამ ის ახლა ძალიან შორსაა – ციმბირის რომელიღაც ქალაქში, მშობლებთან ერთად. წასვლის წინ მითხრა, არ დაგივიწყებ და წერილებს მოგწერ ხოლმეო, მაგრამ სულ ფეხებზე მკიდია, ისევ ინახავს გულში დაპირების ხსოვნას თუ არა. ერთი ვუთხარი, იქნებ დარჩენილიყავი-მეთქი და სად? აქ? შენთან? – მითხრა თვალებით. მის წარმოდგენაში გორი ამოუშრობი ლაფით დაფარული ადგილი იყო, რომლის მაცხოვრებლებსაც შიგ წოლისა და ღორებივით გასივების გარდა აღარაფერი დარჩენოდათ. წევხარ და აღსასრულის დღეს ელოდები – ვიღაც დაბამბულქურთუკიანს, რეზინისჩექმებიანს, წვერმოშვებულს, მოხერებულად რომ გამოგისვამს ყელში დანას. ყველაფერი სულერთი გამხდარა – სიცხეც, სიცივეც, შემოდგომის ქარებიც, შავი ციდან წამოყრილი სეტყვაც. არ გაემტყუნებოდა იმ გოგოს – ჩემს უბადრუკ ყოფაში რა უნდა ყოფილიყო ისეთი, რაც ფეხქვეშ საგრძნობ სიმყარედ გამოადგებოდა? მშობლებსაც თავში მხოლოდ ავეჯით გამოვსებული სახლი, სუფრის სიმძიმე და ყოველდღიური უსაფრთხოება უტრიალებდათ. ჩემები კი კვერნაქის სასაფლაოზე იწვნენ – ბოლომდე დამშვიდებულები, გულხელდაკრეფილები, ნანგრევებში მოყოლილი ქვეყნის ბორგვას, კვნესას და ოხვრას გარიდებულები.
ბებიაჩემმა კარგა ხნის წინ შემაგუა იმ აზრს, რომ ერთ დღეს მოკვდებოდა და სისუფთავეზე ზრუნვას, ძველი შარვალ-პერანგების გადაკეთებას, წყლიან ჭიქაში ჩაგდებული ნახშირითა და შიგ ჩაყრილი სამყურას ფოთლებით შეშინებულების გამოლოცვას სადღაც სხვაგან გააგრძელებდა. ხუთი თუ ექვსი დღე იავადმყოფა და ისე მშვიდად მიიცვალა, თითქოს საღამოხანს აუჩქარებლად მიმავალმა სოფლის რუს გადააბიჯაო. საძინებელში დასვენებულს ვუყურებდი და ყურში მისი ნამღერი ჩამესმოდა. ყოველთვის დიდი ხალისით მღეროდა ხოლმე. მეც ვიდექი და ვაგულიანებდი, მერე ორივე ლოყას ვუკოცნიდი. ისიც მკოცნიდა და მეუბნებოდა – გოგო არა მყავს, რომ მოვკვდები, შენ უნდა დამიტიროო.
სხვა დროს ისიც უთქვამს, არ დავინახო, ერთი ცრემლი მაინც გადმოაგდოო. ნეტა როგორ უნდა დაენახა? არ მიტირია. ყვავილების გულისამრევ სუნს ვეღარ გავუძელი – იმ ოთახიდან გამოვედი, სადაც ბებიაჩემის ცხედარი ესვენა და მეზობლის მანქანაში ჩავჯექი. გასვენების დღესაც იქ ვიჯექი, სანამ შეკრებილებმა ახლად გათხრილ საფლავთან ჩემი ხილვა არ მოიწადინეს. დავყევი. ნოტიო მიწაშიც ვურიე ხელი…
– ალექსანდრე?
ექთანს ბროწეულისფერი ტუჩები აქვს.
– ალექსანდრე, არა?
ზამთრის მიწურულის ბროწეულია – კანშემხმარი, ალაგ-ალაგ ფერგადასული.
– სახლში ვერ გაგიშვებთ. კიდევ რამდენიმე დღე უნდა დაგაკვირდეთ.
*
გამოფხიზლებას ვერ ვასწრებ. საწოლთან უცხო სახეებს ვხედავ და საკუთარ თავს ვეკითხები: რომელი ჩრდილიდან გამოვიდნენ ეს ქალიშვილები? რის სათქმელად ემზადებიან? ძილის გაგრძელება ყველაზე გონივრული იქნებოდა, მაგრამ ჩემი ერთი ნაწილი, რომელიც თავაზიანობას ყველაფერზე წინ აყენებს, ხელჩართულ ბრძოლაშია ჩაბმული ჩემსავე მეორე ნაწილთან, რომელსაც ხმის ამოღება არ სურს. რაღა ახლა ჩამომისხდნენ ფეხებთან – თავდამძიმებულს, გულისრევის შეგრძნებით გაღვიძებულს ძალა ორი სიტყვის სათქმელადაც კი არ მეყოფა. წადით, უცხო ქალიშვილებო, დამტოვეთ ჩემს ბედისწერასთან, რომლის ენაც სანახევროდ უკვე ვისწავლე. თუ რამე მომიტანეთ – ვაშლი ან ფორთოხალი – მოურიდებლად ამოალაგეთ, ტუმბოს თავზე დაფენილ ხელსახოცზე დააწყვეთ. არა, მარცხენა თვალი ასე შესამჩნევად არ უნდა გამეხილა. ვეღარ მოვატყუებ, თქვენი მოსვლა-წასვლა ვერ გავიგე-მეთქი. მაღალს და შავთმიანს საიდანღაც უნდა ვიცნობდე. მეხსიერება ზღვის უკაცრიელ ნაპირზე სილის სასახლეების შენებითაა გართული და ჩემთვის არ სცალია. ქაფიანი წყალი ყველა ნაგებობას წამში უნადგურებს. ხელებს საბნის ქვეშ ვაფათურებ. საბოლოოდ გამოფხიზლებულს აღარც კი მახსოვს, იქ რას ვეძებდი.
– წერილი დაგიტოვეთ, – მეუბნება მეორე ქალიშვილი, რომელიც, დავიფიცებ, აქამდე არასდროს მინახავს. – როგორც კი გავიგეთ… როგორც კი ეს ამბავი გავიგეთ, მაშინვე… კარი რომ შემოვაღეთ, გეძინათ. და წერილი…
– წერილი?
– აქ ის ქალი დაგვხვდა.
– ქალი?
– თეატრიდან. იმას მივეცით.
საკვირველია, ასე უხმაუროდ რომ მომინახულა კლარამ – მხრებში რომ არ ჩამაფრინდა და სულის ამოხდამდე არ მაჯანჯღარა. თავიდან ალბათ არც კი დაიჯერებდა, რომ ყველაფერი მისი შრომის წყალში ჩასაყრელად, მისი ჩანაფიქრისთვის ნორჩი ყლორტების მოსასხეპად არ მოვაწყვე.
ესენი კი სხედან და ისე შემომყურებენ, თითქოს ქრისტეს თაბაშირის ქანდაკება ვიყო – ყოვლისმცოდნე და ყოვლისმგრძნობი, ამავე დროს – მყიფე, დღემოკლე, ადამიანთა ცოდვების გამოსასყიდად ყველაზე ძვირფასის დამთმობი. თვალებსაც კი არ ახამხამებენ. წარმოდგენა თუ მქონდეს, რა უნდათ – რას ელიან ზამთრის საღამოს ბინდბუნდში თეატრის გზაზე ნაპოვნი გონდაკარგული მსახიობისაგან, რომლის ზუსტი დიაგნოზიც ექიმს ჯერ არ დაუსვამს. ჰო, მსახიობი ახალგაზრდაა, შეუხედავი არ ეთქმის, გულშიჩამწვდომი მონოლოგების სახელდახელოდ შეთხზვაც შეუძლია, მაგრამ მერე რა?! ექვსი წლის ვიყავი, სასკოლო წარმოდგენაში ოქროს წიწილის როლი რომ შევასრულე – უშეცდომოდ ვთქვი გულმოდგინედ დასწავლილი სტროფი და ყვითელი ბამბაზიის ფრთები ნაზად დავიქნიე. ვიღაცამ თავზე ხელი გადამისვა, ვიღაცამ მეტისმეტად შემაქო… ახლაც, ზამთრის ღამეში გაყინვას გადარჩენილს, სასწაულის ძალით ამქვეყნად მობრუნებულს, ერთადერთი სადარდებელი მაქვს – რეპეტიციებს რომ ვაცდენ.
– ვერ ვიხსენებ, საიდან მახსოვხართ, – ვეუბნები მაღალ, შავთმიან ქალიშვილს.
თავს გვერდზე აბრუნებს. არ მეჩვენება – ცრემლები ჩამოსდის.
– თქვენი სახელი? – მეორე ქალიშვილს მივმართავ.
– თამთა.
– არ წამიკითხავს წერილი, თამთა. დავკარგე. ალბათ დამლაგებელმა გადააგდო.
ფერდაკარგული, აცრემლებული მაღალი ქალიშვილი სწრაფად გადის ოთახიდან. ჩემკენ არც გამოუხედავს. კარსაც გაიჯახუნებდა, ანჯამებიდანაც კი ჩამოხსნიდა, რაღაც რომ არ აკავებდეს… მე ჯერ არ ვიცი – რა.
მე საერთოდ არაფერი ვიცი.
თამთას შევყურებ. კითხვები, რომლებიც მოსვენებას არ მაძლევს, საბოლოოდ ერთიანდება და უმთავრეს კითხვად ყალიბდება. აქ, საავადმყოფოში, ისევ ისე მაწუხებს ყველაზე მნიშვნელოვანი მოვლენების ახსნის შეუძლებლობა, გაურკვევლობასა და მუდმივ დაძაბულობაში ცხოვრების გარდაუვლობა, როგორც მის კედლებს გარეთ.
– მომისმინე, ალექსანდრე…
კარგა ხნის მეგობრები ვართ და არ მახსოვს? ან ის – გაქცეული – ჩემი შეყვარებული იყო და უმოწყალოდ დავივიწყე? როგორც ყოველთვის, ახლაც ჩემი ბრალი იქნება ყველაფერი.
– კარგად არც მე მესმის, რა ხდება, – თვალებში მიყურებს და აგრძელებს: – წერილი მოგწერა. ვერ გეტყვი, რა წერია იმ წერილში – არ წამიკითხავს. ამბობს, რომ ახლა მთავარის გარკვევას წინ აღარაფერი დაუდგება.
– რა მთავარი?.. როდის?
– კარგი, სხვა დროს ვილაპარაკოთ.
წამოდგა და პალტოს ღილების შეკვრას შეუდგა. პალტო ძველია, მოთელილი, სახელოებგაქექილი. ერთ დროს მუქი ლურჯი იქნებოდა.
– არ წახვიდე.
– უნდა მივხედო, თავს არაფერი აუტეხოს.
– ვინ?
– არავინ, ალექსანდრე, არავინ.
*
მძიმე-მძიმედ ვსუნთქავდი სირბილისა და ყელზე შემოხვეული სიხარულის მახრჩობელა ყულფისგან. ოქროს წიწილად უნდა ვქცეულიყავი – მთელი სტროფი უნდა მესწავლა და სწორ დროს მეთქვა. არც ერთი წუთით ადრე ან გვიან. ფრთებიც უნდა მქონოდა, რომლების აქნევა-დაქნევაშიც ნელ-ნელა დავხელოვნდებოდი. სცენაზე გამოსასვლელ ფორმას, რა თქმა უნდა, ბებიაჩემი შემიკერავდა – ცხრათავიანი დრაკონის გაცოცხლება რომ მეთხოვა, იმაზეც არ დაიხევდა უკან, ცხრავე თავს სხვადასხვანაირად მოუქარგავდა. ყელზე ვკოცნიდი და ვუყვებოდი, რა ამბებში უნდა გახვეულიყო საწყალი ოქროს წიწილა: დასაწყისშივე დაიკარგებოდა და მერე ყველა მის ძებნაში იქნებოდა, მელიას შეხვდებოდა, დამეგობრდებოდნენ და თოვლიანი მწვერვალისკენ გასწევდნენ. სხვა წიწილები (თითქმის ნახევარი კლასი) მორჩილად ისხდებოდნენ საბუდარში, სანამ ირგვლივ ერთი ალიაქოთი იქნებოდა ატეხილი…
– გოგოს რატომ არ მისცეს ეგ როლი? – მკითხა ბებიაჩემმა.
გულისცემა ამიჩქარდა. მივხვდი, რას გადავრჩი. სხვა რატომ უნდა გამხდარიყო ოქროს წიწილა, როცა მე – ასეთი მონდომებული, სამსტროფიანი და ოთხსტროფიანი ლექსების ზეპირად მთქმელი, მსახიობობისათვის დაბადებული, საკუთარ ოთახში უკვე არაერთი მნიშვნელოვანი როლის შემსრულებელი – მზად ვიყავი, წიწილების მთელი მოდგმის განსაცდელი მხრებით მეზიდა!
თუ აუცილებლობა მოითხოვდა, მწვერვალისკენ მიმავალ გზაზე ამოსული ნარშავის როლსაც ვითამაშებდი, მაგრამ რატომ? რა აზრი ჰქონდა იმას, სინამდვილეში ვინ ვიყავი, თუ გარდასახვა სრულყოფილად შემეძლო?
და სინამდვილეში ვინ ვიყავი?
ექვსი წლისას ამის გააზრების მოთხოვნილება დიდად არ მაწუხებდა.
როცა ერთი თვის წინ მოახლის როლის თამაშს დავთანხმდი, გული ცუდს არ მიგრძნობდა – კლარა კეკელიძის ეს ახირება წარუმატებლობისთვის განწირულად სულაც არ მეჩვენებოდა. თავიდანვე გვითხრა, ჟან ჟენეს უნდოდა, მოახლეების როლები კაცებს შეესრულებინათო. წმინდაწყლის ბიბლიოთეკაში ვიკითხე და ჟან ჟენეს სახელიც არ გაეგონათ – თავები უმწეოდ გადააქნიეს. ჩასუქებულმა, სქელტუჩება ქალმა მუქი თვალები შემომანათა და წვერდაორთქლილი კალმით ჩაიწერა მწერლის გვარი ქაღალდის ნახევზე, მერე ქაღალდი ფრთხილად გაკეცა და საბჭოთა ენციკლოპედიის ტომის ქვეშ ამოდო. მიყვარდა ეს ქალი. იმასაც ვუყვარდი – წიგნთსაცავში შესვლისა და ძველი თუ ახალი გამოცემების არჩევის უფლებას მაძლევდა ხოლმე, რასაც სხვა ბიბლიოთეკარები არაფრით გაამართლებდნენ.
ჰო, არ მიფიქრია, რომ მოახლის როლს კარგად ვერ შევასრულებდი. ყოვლისშემძლეობის რწმენა – ბავშვობიდან გამოყოლილი და ბოლო წლებში საკმაოდ შერყეული – ჯერ კიდევ მნიშვნელოვნად განაპირობებდა ჩემი ნაბიჯების მიმართულებას. ცივი, მოქუფრული დღეების გახალისება, ახალი თავშესაქცევის პოვნა სასიხარულო ამბავი უნდა ყოფილიყო. თავიდან ყველაფერი ძალიან ადვილი ჩანდა.
შავი კაბა. შავი ფეხსაცმელი.
მერე ქალბატონის ძვირფასი, ფერად-ფერადი ატლასის კაბები.
გრძელ მძივებში გახლართული დები. მსახურად დაბადებულთა ცხოვრების გარდაუვალი ულმობლობა. აწითლებული სახეები და ოფლიანი ხელისგულები.
მეც ხომ მათსავით უქონელი და ფეხქვეშ მიწაგამოცლილი ვიყავი!
იმ საღამოსაც, თეატრში მიმავალს, წარმოდგენილი მქონდა, რად იქცეოდა ჩემი ხმით ნათქვამი თითოეული სიტყვა თუ ფრაზა სულშეგუბებული დარბაზის სიჩუმეში. ცუდად გაწურული ჩვრიდან ჩამოცვენილი წვეთების წკაპუნიც კი მესმოდა. მერე – უეცრად მოქნეული ჩვრის ძირს დატყეპების ხმა. სიტყვებს იმაზე მეტი უნდა შესძლებოდათ, ვიდრე მწერლის წარმოსახვაში შეეძლოთ. ქალბატონის წყენინების, დღეთა ქარაფშუტული მდინარებისაგან მისი სულისა და სხეულის გამოხსნის, მოჩვენებითი ბრწყინვალების მაძიებელი ამ საბრალო არსების განადგურების სურვილი საკუთარ თავში ყვავილივით უნდა გამეზარდა. იმაზეც უნდა მეზრუნა, რომ ჩემს დას ფეხი არ გადაბრუნებოდა – ბოლომდე მშვიდი და უზენაესი მიზნის ერთგული ყოფილიყო.
და.
და რომ მყოლოდა, ალბათ ახლა საწოლთან მიჯდებოდა – უცნობ მნახველებს, თავდაჯერებას მოკლებულ ქალიშვილებსა და მათ თამთა-მეგობრებს მოახლოების უფლებას არ მისცემდა. თვალებსაც თავისი ხელით დამიხუჭავდა, როცა ერთ დღეს აქაურობას გამოვეთხოვებოდი. უხილავი ძაფებით გადაბმულები, სიტყვის უთქმელად გავუგებდით ერთმანეთს. როგორ იცინებდა, როცა მიხვდებოდა, რომ ცდუნებას ისევ ვერ გავუძელი და მოვკვდი.
ბავშვობაში ხშირად წარმოვიდგენდი ყვავილების სუნით გაჯერებულ ოთახში დასვენებულ ჩემს უსულო, ნატანჯ სხეულს. წარმოვიდგენდი ყველა შემომსვლელის სახესა და გულში ნათქვამ გამოსათხოვარ სიტყვებს. საუბედუროდ, ცოცხალი აღარ ვიყავი და ვერავის ვანუგეშებდი – მერე რა მოხდა, თუ არ გიყვარდი, ამ სამყაროში ცოტა ხნით ყოფნა მაინც კარგი იყო-მეთქი.
და რომ მყოლოდა, ყველაზე ხშირად ალბათ იმას დავაყენებდი ჩემს თავღია კუბოსთან.
*
ისევ აქ სხედან. პალტოები გაუხდიათ და ჩემთვის დაუფარებიათ – თხელ, დალაქავებულ საბანზე გაწოლილი ორი უშნო ღამურა. მაღალი სიცხე უნდა მქონდეს. თვალებს ძლივს ვახელ, თავის ოდნავ გადახრის ძალა არა მაქვს. ამათაც სცივათ – ხელით ნაქსოვ კაშნეებში ჩაუყვიათ გრძელი ცხვირები. გაცრეცილები არიან. სრუტუნებენ. ერთი შეხედვაც საკმარისია, რომ ორივეზე გული მოგივიდეს – რა უნდათ აქ? რას აკეთებენ?
ექიმი შემოდის და გადის. სხვა დროს სახეში მაშტერდება და ხელებისა და ფეხების მოხრას, აწევ-დაწევას, თვალებთან საჩვენებელი თითის მიტანასა და მარტივად შესასრულებელი სხვა მოძრაობების გამეორებას მთხოვს ხოლმე. აქ ყოფნისას გონება რამდენჯერმე დამიკარგავს – საავადმყოფოს კედლების, ჩაბნელებული დერეფნიდან შემოსული შარდის სუნის, მოულოდნელად ატეხილი გულისწამღები წივილ-კივილის, ამ ოთახის გარეთ ცხოვრების უცაბედი გაჩერების ბრალი უნდა იყოს.
და ეს მაღალი სიცხეც…
გოგოებს წარმოდგენა არა აქვთ, რომ მწოლიარე ავადმყოფს თვალებში ყურება სულ მცირე შვებასაც ვერ აგრძნობინებს. არც სიჩუმის ვინმესთვის გაყოფა გვიყვარს. საწოლზე გადაფენილი პალტოებიც უკვე ძალიან მაწუხებს – მცხელა! ან მითხარით, რის სათქმელადაც მოსულხართ, ან თავიდან მომწყდით მაგ თქვენი ვაშლებიანად!
ექთანი ეუბნება, ცოტა ხნით გადით – სავალდებულო პროცედურების დროაო.
რა პროცედურები?
როგორც კი კარს ხურავს, ზამთრის მიწურულის ბროწეული თვალს მიკრავს.
– ვინ არიან? რა უნდათ?
ჩემს ხმას ვეღარ ვცნობ.
– რა გითხრა… თაყვანისმცემლები გყავს. რომელი ალ პაჩინო გნახეს. და ის კიდევ – რობერტ რედფორდი.
– სულ აქ არიან?
– არა, ხანდახან მიდიან ხოლმე.
– ხანდახან?
– დაბინდებისას მიდიან. დილით, შემოვლას რომ ვამთავრებთ, უკვე აქ გვხვდებიან – დერეფანში.
და ექიმი წამოდგომის უფლებას რატომ არ მაძლევს? ჩემი მდგომარეობა რომ დღითიდღე უარესდება, იქნებ სულაც საავადმყოფოს სულისშემხუთველ გარემოში ფრთაგაშლილი სასოწარკვეთის ბრალია და სხვა არაფრის? ახლა რაღაც ვირუსიც ავიკიდე…
– იმას უნდა უყვარდე, შავთმიანს, – მეუბნება ექთანი.
– და ექიმმა რომ აუკრძალოს, არ შეიძლება?
– რა, კაცო, სიყვარული?
– ავადმყოფთან ყოფნა, ავადმყოფისთვის წერილების მიწერა, ავადმყოფისთვის სიყვარულის ახსნა…
ხმას ისე ვუწევ, თითქოს მინდა, ქალაქის მეორე ბოლოში დივანზე წამოგორებულ, ცოლის კალთაში თავჩადებულ ექიმს მივაწვდინო. ცოლი მართლა ჰყავს? აბა, მე რა ვიცი. ეს სურათი ისე უცებ წარმოვიდგინე, მრგვალ მაგიდაზე შემოდგმულ შუშის იაფფასიან საყვავილეში ქრისტესისხლას გამხმარი ყვავილების ჩაწყობაც კი დამავიწყდა.
– რაც გინდა აუკრძალე… – ბროწეულს სიტყვები მარცვლებივით სცვივა. – კარგი გოგოები არიან. სახლის ნამცხვრები მოაქვთ ხოლმე. მარტო შენთვის კი არა, ჩვენთვისაც. ხილიც, ლიმონათებიც… აქამდე არ დაფიქრებულხარ, სული რით მიდგასო?
*
გრძელზე გრძელი შარფის ერთი ბოლო მოუწმენდავ იატაკზე გაწოლილა, მეორე ბოლო მუხლებზე უდევს კლარა კეკელიძეს, შავ ხელთათმანებთან ერთად, და თითებით აწვალებს. რაღაცას ჰყვება, რის დასაწყისსაც ყური ვერ მივადევნე. მარცხენა ლოყაზე საშუალო ზომის, იდეალურად მრგვალი ხალიდან მუქი თმის ღერს ამოუყვია თავი. ალბათ ისე გაიტაცა სამუშაომ, რომ სარკეში ჩახედვა ავიწყდება. არადა, სარკის მანიაკია – ჩემი თვალით ვნახე, რამდენ ხანს უყურებდა საკუთარ თავს მონუსხული, სანამ მხრებზე მოსხმული ძველებური შალის შინ დატოვებას გადაწყვეტდა. შალი იქვე, საწოლზე მიაგდო, ნაჩქარევად მაკოცა ტუჩებში და წავედით.
იმ ერთხელ დავრჩი მაგასთან. მგონი, ყველასთან თითოჯერ იწვა – ჩვენებთან. მერე თვითონაც ჩვენიანი გახდა და სულ აიყარა გული „თეატრის ბიჭებზე“ – ყველაფრით უკმაყოფილო, უმაქნის მსახიობებზე, რომლებსაც ტრაკის განძრევა არა და არ უნდოდათ. გვეჩხუბებოდა, ჩვენი გაკეთებული არაფერი მოსწონდა. ერთხანს თბილისში დაბრუნება, აქედან სამუდამოდ გადაბარგებაც დააპირა – ნაქირავები ბინიდან თავისი ნივთები წამოიღო და თეატრში დააწყო. ბევრი არაფერი – ტანსაცმლით სავსე დიდი ჩანთა, ჯიბის რადიო და ათამდე წიგნი. საბოლოოდ, ჩვენი თეატრის მოლარემ შეიკედლა: ოთახიც დაუთმო და ჯემწასმული პურითაც დასდევდა ხოლმე რეპეტიციიდან რეპეტიციამდე. ამისთვის კი ყველაფერი სულერთი იყო – პურს უხალისოდ ღეჭავდა და მადლობის თქმით თავს არ იწუხებდა, უფრო სწორად, მადლობის ერთხელ – დღის დასაწყისში თქმა საკმარისად მიაჩნდა.
ბიჭები ნებისმიერ ჭორს სიხარულით მისცემდნენ კიდევ უფრო შთამბეჭდავ ფორმას, მაგრამ კლარა კეკელიძეს მტკიცედ გადაეწყვიტა: მხოლოდ წმინდა ჟან ჟენეს სადიდებლად ეცხოვრა და ეღვაწა.
აჰა, ჩემ წინ ზის და რაღაც ისეთის გამო მსაყვედურობს, რის შესახებ წარმოდგენაც არა მაქვს. ზარმაცი რომ ვარ, ამას წყალი არ გაუვა, მაგრამ შენსას არ იშლი და ლოგინად ჩავარდნილიც კი ვიღაც გოგოებს თავს აწონებო – ამაში სიმართლის მისხალიც არ არის. წაიყვანეთ ეს გოგოები – თქვენი იყოს! კლერისა და სოლანჟის როლები ათამაშეთ „მოახლეებში“! მე კი სახლში ყოფნისა და საბავშვო ენციკლოპედიის ფურცვლის გარდა არაფერი მინდა – იმ მწვანეყდიანი ტომის, რომელშიც ქვეყნები კონტინენტების მიხედვით არის დალაგებული და დახასიათებული. აქა-იქ ძნელად გასარჩევ შავ-თეთრ სურათებსაც გადააწყდები: არხი ბრიუგეში, ანანასის პლანტაცია გაბონში, პერუს დედაქალაქი ლიმა… მთელი დღე ვიწვებოდი და თავს არ ავიღებდი ამ კიდეებმოცვეთილი ტომიდან. ვინ მოთვლის, რამდენჯერ წამიკითხავს თითოეული დახასიათება, რამდენჯერ მიმოგზაურია ჩემს თავში დატრიალებული ქარის სისწრაფით. კარგი, თორმეტი წლის აღარ ვარ, მაგრამ ეს მოცემულ ვითარებაში ბევრს ვერაფერს ცვლის – საავადმყოფოს კედლებში გაურკვეველი ვადით გამოკეტილს მყარი საყრდენი მჭირდება, გარესამყაროს არსებობის დამამტკიცებელი უტყუარი საბუთი, თუნდაც რომელიმე მივიწყებულ კუთხეში გადაღებული შავ-თეთრი ფოტოსურათის სახით.
– შენ მაინც მითხარი, რა დამემართა? – ვეკითხები კლარას.
– წაიქეცი და გონებადაკარგული ეგდე, სანამ ვიღაც გამვლელი არ წამოგადგა თავზე.
– აქაც დავკარგე გონება. ორჯერ თუ მეტჯერ.
– კარგია, ეგრე გააგრძელე, – თავს მიქნევს და მარცხენა, ერთი კვირის დაუბანელ ხელზე მეფერება.
*
თვალებს აღარასდროს გავახელ. ისედაც კარგად ვხედავ ექიმის მოახლოებულ სახეს, წვერზე შერჩენილ პურის ქერქის ნამცეცს, აწითლებულ ყურის ბიბილოებს. როგორც ჩანს, ყველა იმედი გადაეწურა. ხმას არ იღებს. ექთანი გაბმით კითხულობს ცალხაზიან რვეულში ჩაწერილ რაღაც მონაცემებს. ლოცვა არ იცის და რა ქნას? ქვეყანა, სადაც დავიბადე და გავიზარდე, არაფრით გამორჩეულ ერთ დილას იმ ქვეყნად იქცა, რომელსაც არსებობის გასაგრძელებლად ჩემი სისხლი სჭირდებოდა. წმინდანები, სამყაროს ამ ნაწილის მფარველები რომ უნდა ყოფილიყვნენ, კალთებაკეცილი პერანგებით წავიდ-წამოვიდნენ მოკვდავის გონებისთვის მიუწვდომელ საქმეებზე. სისხლი დაიღვარა, ვიღაცას კი ახლა ჩემი ორივე თვალის ხელისგულზე გაგორება მოუნდა. მორწმუნეების რაოდენობა წარმოუდგენელი სისწრაფით იზრდებოდა – გაუაზრებელი გლოვის, შავად შეღებილი ტანსაცმლის, გულის ჯიბეზე მიმაგრებული, ჩარჩოში ჩასმული, დაპატარავებული მკვდრების ხანა დადგა. კაცებმა წვერი მოუშვეს და ფრჩხილების დაჭრის უსარგებლო ჩვევა დაივიწყეს. ქალებმა წყევლასა და წყლის სმას მოუხშირეს – შიმშილის გრძნობის გასაქრობად. მე კი იმდენად გულუბრყვილო ვიყავი, რომ მსახიობობა მოვინდომე ქვეყანაში, რომელსაც არსებობის გასაგრძელებლად…
– ვიღაც უნდა დაადგეს თავზე, – თქვა ექიმმა.
ექთანს პასუხი არ გაუცია. იცოდა, რომ ცოცხალი აღარავინ მყავდა იმათგან, ვის ცნობიერებაშიც ჩემთან ყოფნის ვალდებულება სამომავლო სარგებელს ან რაღაც ბუნდოვან იმედს არ გადაებმებოდა.
*
ფეხაკრეფით მიახლოვდებიან და სუნთქვაშეკრულნი დამყურებენ. შეუძლებელია, დაუბანელი კაცის სუნს ვერ გრძნობდნენ. შეუძლებელია, ეს ეგონოთ სიყვარული – გასაჭირში ჩავარდნილი ადამიანის უღონოდ ჩამოკიდებულ ხელზე ხელის მოჭერა.
ერთ-ერთი შუბლზე ტუჩებს მადებს.
არაფერი უნდა შემემჩნეს. არაფერი.
თვალდახუჭული ვხედავ, როგორ იჭყანება – ბოლოს და ბოლოს, მიუვიდა ჩემი სუნი. კარგა ხანია, ასეთი კმაყოფილება არ მიგრძნია. ამ დღეების მანძილზე რაღაც ისეთის შექმნა მაინც შევძელი, რამაც ვიღაცის სახის გამომეტყველება მთლიანად შეცვალა, თავზე უხილავი ხელები მოუჭირა და სხვა მხარეს მიახედა. ახლა შემიძლია მშვიდად გავაგრძელო ძილი – უძირო სიბნელეში გადავეშვა იმ იმედით, რომ აღარასდროს ამოვყვინთავ საავადმყოფოს გამყინავ სიყვითლეში, შიშისა და სასოწარკვეთის უკაცრიელ სანაპიროსთან.
ეს ნაყოფიერი არარსებობაა. გახარებულიც კი ვარ ასეთი მშვენიერი, ამომწურავი პასუხის პოვნით.
ნახვამდის, ელისაბედ.
